اسمش دندان عقل است اما به تنها چیزی که ربط ندارد همان عقل است. فقط کافی است اتفاقی برایش بیفتد یا کمی رشدش با بقیه دندا‌ن‌ها متفاوت باشد، اینجاست که همه چیز خراب می‌شود و فقط یک دندانپزشک است که می‌تواند شما را نجات بدهد. انسان‌ها سه دندان کرسی بزرگ دارند که دو تا از آنها روند رویشی‌شان مانند سایر دندان‌هاست. کرسی اول حدود 6سالگی و کرسی دوم جزء آخرین دندان‌هایی است که رشد می‌کند که حدود 12 تا 13سالگی است.

 اما کرسی سوم دندانی است که دیرتر از دندان‌های دیگر در‌می‌آید، یعنی زمانی که رویش همه دندان‌‌ها کامل می‌شود؛ به‌همین دلیل به دندان عقل معروف است. شاید این جمله زیاد به گوش‌تان خورده باشد که می‌گویند «فرد عقل رس شده است» یعنی دندان عقل‌اش درآمده است و دیگر بچه نیست اما همین دندان عقل بلاهایی سر بقیه دندان‌ها می‌آورد که شاید خیلی از آنها خبر نداشته باشید. دکتر علیرضا آشوری، دندانپزشک درباره این دندان و چگونگی کنار آمدن با آن  توضیحات بیشتری می‌دهد.


 دردسرهای رویش دندان عقل

همه دندان‌ها به‌طور کامل ‌و سر موعد رشد می‌کنند، اما دندان عقل مثل دندان‌های دیگر نیست و رشدش در هر فرد متفاوت است. دندان عقل احتمال دارد به سه حالت رشد کند؛ یکی اینکه ممکن است دندان کامل رشد کند، مثل بقیه دندان‌ها یعنی از داخل لثه کاملا خارج شود و طوری که دندان در محل خودش قابل رویت است. در این حالت می‌توان گفت حداقل مشکل را با دندان عقل داریم. حالت دیگر این است که یک بخش از تاج دندان عقل از داخل لثه بیرون می‌زند اما بخش دیگر آن زیر لثه باقی می‌ماند که به این حالت، دندان‌های نیمه روییده گفته می‌شود که جزء دندان عقل‌های دردسرساز هستند. حالت سوم اصلا دندان عقل رشد نمی‌کند و کاملا نهفته است و دیده نمی‌شود.
 
شاید باعث پوسیدگی دندان دیگر شود

دندان عقل که کامل رشد می‌کند، عمده‌ترین مشکلی که می‌توان در این مواقع به آن اشاره کرد، تمیز کردن این دندان به‌خصوص دندان عقل فک بالاست که کار بسیار دشواری است، چراکه این دندان‌ها در انتهای لثه قرار گرفته‌اند و دسترسی به آنها برای نخ دندان ‌کشیدن و مسواک زدن کار آسانی نیست، بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که احتمال پوسیدگی در این دسته از دندان‌ها زیاد است.

 اما علاوه بر پوسیدگی خود دندان عقل، احتمال پوسیدگی دندان کرسی دوم به‌دلیل گیرکردن مواد غذایی بین این دو دندان افزایش پیدا می‌کند، ‌در‌نتیجه بیشترین مشکلی که با این دسته از دندان‌های عقل داریم خطر پوسیدگی خود دندان و دندان جلویی آن است. وقتی دندان عقلی دچار پوسیدگی شود ترمیم آن به‌دلیل گفته شده، کار بسیار دشواری برای دندانپزشک است. ابزار‌های دندانپزشکی به سختی در این ناحیه از دهان قرار می‌گیرند، به‌علاوه دید دندانپزشک هم کامل نیست حتی اگر بیمار دهانش را به‌خوبی باز نگه دارد. در نتیجه درمان دندان عقل پوسیده کار بسیار سختی است.

گوش‌تان درد می‌کند؛ پای دندان عقل وسط است

یکی دیگر از مشکلاتی که ممکن است ‌با دندان‌های عقل کاملا روییده شده مواجه شویم این است که این دندان تماس‌های نابجایی با دندان‌های مقابل خود دارد؛ یعنی دندان فک بالا با فک پایین تماس درست و صحیح ندارد.  این کار می‌تواند به مرور زمان به مفصل فک آسیب وارد کند که در این مواقع فرد در ناحیه مفصل و حتی در ناحیه گوش احساس درد می‌کند.

خیلی اوقات مشاهده شده افراد به‌دلیل گوش‌درد به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنند، در‌صورتی که متخصصان بعد از معاینه، بیمار را به دندانپزشک ارجاع می‌دهند؛ چرا‌که علت اصلی این دسته از گوش‌دردها ناشی از دندان عقل است.

البته لازم به ذکر است که این درد گوش حتی در دندان‌های نهفته عقل هم رخ می‌دهد، به‌دلیل مشکلات نام برده شده به‌خصوص در‌مورد پوسیدگی‌های شدید، توصیه دندانپزشک کشیدن این دندان یعنی دندان عقل است، البته به شرط آنکه دندان‌های کرسی اول و دوم سالم و شرایط مناسبی داشته باشند. همچنین درمان دندان عقل پوسیده درمان مطلوبی به‌دلیل شرایط گفته شده، نخواهد بود، برای همین بهتر است کشیده شود.


لثه‌های‌تان در خطر است!

وقتی می‌گوییم دندان عقلی نیمه نهفته است، یعنی یک بخش از آن داخل لثه و بخشی دیگر از آن از لثه بیرون زده است. این دسته از دندان‌های عقل خطرناک‌ترین دندان‌ها هستند و بیشترین مشکل را با این دسته از دندان‌های عقل داریم؛ چرا‌که احتمال عفونت در اطراف تاج این دندان‌ها زیاد است.

همچنین احتمال پوسیدگی در این دندان‌ها  نیز وجود دارد چرا‌که  غذا زیر لثه باقی می‌ماند و چون نیمه نهفته هستند، تمیز نگه داشتن این دسته از دندان‌های عقل از حالت اول (‌رویش کامل) سخت‌تر است؛ اما از آن بدتر باعث عفونت بافت‌های اطراف تاج دندان می‌شود که این عفونت ممکن است از یک التهاب ساده لثه شروع شود اما در آخر احتمال دارد فرد را به اتاق عمل بکشاند، به‌همین ‌دلیل می‌توان گفت این عفونت بسیار خطرناک است؛ پس بی‌توجهی به این دسته از دندان‌های عقل می‌تواند پیامدهای خطرناکی به‌دنبال داشته باشد و علاوه بر آسیب رساندن به ساختار فکی به سمت گلو برود و ساختار‌های حیاتی تنفسی را هم درگیر کند. اگر دندانی حداکثر بین دو تا سه ماه در یک شرایط ثابت باقی بماند، این دندان دیگر بیشتر از این قادر به رویش نیست و نباید انتظار داشت که بعد از مدتی از این حالت خارج شود، بنابراین توصیه می‌شود دندان‌های نیمه نهفته از دندان خارج شوند.

وقتی دندان عقل در دهان‌تان پنهان شده!

دندان‌های عقل نهفته به دو دسته تقسیم می‌شوند. ممکن است در بعضی افراد کل دندان داخل استخوان قرار گرفته باشد یا اینکه تاج دندان از استخوان بالاتر باشد ولی داخل لثه پنهان شده باشد. با این حال در هر دو صورت دندان عقل نهفته است و ما قادر به دیدن تاج دندان داخل دهان نیستیم. دندان‌های عقل نهفته در اکثر موارد باید از دهان خارج شوند. فقط در یک حالت دندان عقل را از دهان شخص خارج نمی‌کنیم و آن هم زمانی است که نیاز به یک جراحی سنگین همراه با عوارض باشد.

در این مواقع دندان عقل در جایی از دهان قرار گرفته که خارج کردن آن از دهان با مشکلات زیادی همراه است، در این مواقع اگر دندان عقل نهفته با مشکلی همراه نباشد ترجیح بر این است که جراحی انجام نشود. یکی دیگر از دلایلی که این دسته از دندان‌های عقل را خارج نمی‌کنیم سن بیمار است، اگر سن بیمار بالا باشد و مشکلات قلبی و فشارخون حادی داشته باشد، دندان عقل را از لثه خارج نمی‌کنیم، اما غیر از موارد نام برده شده ترجیح بر این است که دندان عقل به‌خصوص آنهایی که در استخوان نهفته هستند، خارج شوند.

کیست‌هایی که  دندان عقل نهفته به ارمغان می‌آورد

چرا دندان عقل نهفته شده را حتی با آنکه مشکلی ندارند باید از دهان خارج کنیم؟ در پاسخ به این سوال باید ابتدا به نظریه به‌هم ریختن دندان‌ها اشاره کنم، چراکه گروهی  از دندانپزشکان بر این عقیده هستند که دندان عقلی که نهفته باشد باعث به‌هم ریختگی دندان‌ها می‌شود.  اما اصلی‌ترین دلیلی که باعث می‌شود دندان عقل نهفته را خارج ‌کنند این است که احتمال دارد در بعضی شرایط به کیست یا تومور تبدیل شود.

  البته خود دندان تبدیل به کیست نمی‌شود، بلکه اطراف دندان عقل این کیست یا تومورها تشکیل می‌شوند، به‌همین دلیل اکثر دندانپزشک‌ها برای پیشگیری از وقوع این عارضه دندان عقل را بیرون می‌آورند. اما همان‌طور که گفته شد افرادی هستند که با توجه به شرایطی که دارند، دندانپزشک قادر به خارج‌کردن دندان عقل از دهان نیست. در این مواقع ما دندان عقل را تحت کنترل داریم و طی چکاپ‌های تعیین‌شده دندان را معاینه می‌کنیم.

با یکی از عوارض جراحی فک آشنا شوید

پارستزی، ممکن است بر اثر کشیدن دندان‌های عقل فک پایین ایجاد شود. عارضه پارستزی ممکن است در دندان عقل روییده هم به‌وجود آید، اما این عارضه بیشتر در دندان‌های عقل نهفته رخ می‌دهد. پارستزی (‌به‌معنی احساس گزگز و مورمور یا داغ شدن در ناحیه‌ای از بدن است) یعنی زمانی که دندان را از دهان خارج می‌کنیم به‌صورت ناخواسته عصب فک آسیب می‌بیند، چرا‌که ریشه‌های دندان نزدیک به این عصب هستند.  این آسیب‌دیدگی باعث بی‌حسی در لب پایین می‌شود. واقعیت قضیه این است که جلوگیری از وقوع این اتفاق کار بسیار دشواری است.


دندان عقل را بکشیم یا نه؟

 دو نظریه درباره دندان عقل وجود دارد، نظریه اول این است که برخی پزشکان معتقدند رویش یا به‌طور کلی حضور دندان عقل (‌نهفته، نیمه‌نهفته یا رویش کامل) باعث درهم ریختگی دندان‌های جلویی فک پایین می‌شوند. به این دلیل که ریشه‌های دندان‌های فک پایین ظریف و باریک هستند برای همین به‌راحتی به‌هم می‌ریزند. این گروه معتقدند در بزرگسالی (‌اغلب 18‌سالگی به بعد) دندان‌های عقل در هر حالتی که باشند باید کشیده شوند. اما در مقابل دندانپزشک‌های دیگر هم هستند که مخالف نظریه اول هستند و بر این عقیده‌اند که به‌هم ریختگی دندان‌های جلویی فک پایین هیچ ارتباطی با دندان عقل ندارد.

هر کدام از این دو گروه دندانپزشک برای اثبات نظریه‌های خود بالغ بر صدها مقاله و مدارک علمی داده‌اند، به‌همین دلیل نمی‌توان تشخیص داد کدام یک نظریه درست و دیگری اشتباه است، زیرا هر کدام از نظریه‌ها طرفداران خود را دارند، به‌همین دلیل می‌توان گفت بستگی به دندانپزشک معالج شما دارد که با کدام یک از نظریه‌ها موافق است.

بعد از جراحی منتظر چه عوارضی باشیم؟

 جراحی دندان عقل نهفته، جزء مشکل‌ترین جراحی‌های حفره دهان است. برای همین بیماری که قصد خارج کردن دندان عقل را دارد باید به پزشک مجربی در این زمینه مراجعه کند. همچنین باید بیمار انتظار درد و تورم بعد از عمل را داشته باشد؛ بیمار باید به توصیه‌های بعد از عمل توجه داشته باشد تا حداقل عوارض و مشکل را بعد از جراحی دندان عقل تحمل کند. 

 با لحنی که انگار بدیهی ترین نکته دنیا را توضیح می دهد، می گوید: «وقتی گرسنه هستی غذا بخور و هر وقت سیر شدی از پای سفر بلندشو.
 
این جوری ساده و بی دردسر لاغر می شوی.» به نظرش خیلی ساده می رسید ولی وقتی دستمان را سمت بشقاب غذا و خوراکی های روی میز دراز می کنیم تا علاوه بر گرسنگی باقی احساساتمان را هم ارضا کنیم. قصه آن قدرها هم ساده نیست و حتی گاهی وقت ها غیرممکن به نظر می رسد.
 
اصلا مگر می شود وقتی عصبانی هستیم یا هیجان زده شده ایم و استرس داریم عوض یک خوراکی شیرین نکنیم تا به آرامش برسیم؟
 
احساسی غذا خوردن یا میل به خوردن به دنبال استرس، عصبانیت، شادی، ناراحتی و... یک واقعیت است که خیلی ها کم و بیش با آن دست به گریبان هستند. این مشکل چرخه ناسالمی را به وجود می آورد که در نهایت به پرخوری، اضافه وزن ،چاقی، از دست دادن تناسب اندام، پایین آمدن اعتماد به نفس، احساس گناه و... منتهی می شود. حالا سوال اصلی اینجاست که چطور می توان این گرسنگی کاذب ناشی از فراز و فرودهای احساسی را از گرسنگی واقعی و فیزیولوژیک تشخیص داد و با آن مقابله کرد؟
 

تفاوت گرسنگی احساسی و واقعی

1- گرسنگی احساسی ناگهانی و بدون مقدمه به وجود می آید. در حالی که گرسنگی واقعی تدریجی بوده و به مرور شدت پیدا می کند. در شرایطی که گرسنگی تان واقع باشد، این نیاز احساس فوری برای غذا خوردن به وجود نمی آورد. در حالی که گرسنگی کاذب شما را تحت فشار قرار می دهد تا فورا غذا بخورید و برای غذا خوردن لحظه ای به شما امان نمی دهد.

2- گرسنگی احساسی با میل به خودرن غذاها و خوراکی های به اصطلاح آرامش بخش همراه است. در حالی که اگر واقعا گرسنه باشید، فرقی نمی کند که چه غذایی می خورید. یا در این وضعیت دنبال یک غذای خاص نمی گردید. گرسنگی احساسی میل شدیدی برای خوردن غذاها و خوراکی های شرین و چرب به وجود می آورد و به همین خاطر هم هست که برای خیلی از افرادی که موقع عصبانیت سراغ غذا می روند شیرینی، شکلات، کیک و... اولین انتخاب است.

3- وقتی گرسنگی کاذب سراغتان می آید، درست فکر کردن را از شما می گیرد. درواقع وقتی احساساتتان بر شما غلبه کرده است و شما را به سمت یخچال می فرستد، بدون این که فکر کنید یا قبل از اینکه به خودتان بیایید، متوجه می شوید یک جعبه شیرینی خوردهاید و حتی از خوردنش لذتی هم نبرده اید. در حالی که اگر گرسنگی تان واقعی باشد شما کاملا نسبت به آن چیزی که می خورید آگاهی دارید و کنترل مقدار غذایی که می خورید دست عقلتان است نه احساستان.

4- وقتی دچار گرسنگی احساسی هستید، حتی با خوردن حجم زیاد غذا هم احساس گرسنگی تان ارضا نمی شود و همچنان چشمتان دنبال غذاست. در این شرایط  آن قدر می خورید و سمی خورید که معده تان به طرز وحشتناکی پر شده و دیگر جایی برای فروبردن یک لقمه هم ندارید.
 
در این شرایط از غذاخوردن دست می کشید اما نه به این دلیل که دیگر گرسنه نیستید، بلکه به این خاطر که شکمتان علائم هشداردهنده ای صادر می کند که نشان می دهد دیگر جایی برای غذاخوردن باقی نمانده است. در حالی که گرسنگی واقعی با پر شدن نسبتی معده از بین می رود و شما کاملا احساس سیری و رضایت می کنید.

5- گرسنگی واقعی با علائم فیزیکی همراه است اما گرسنگی کاذب فقط یک احساس است در شرایطی که گرسنگی واقعتی ممکن است صدای قار و قور کردن شکمتان را بشنوید یا مثلا احساس کنید دلتان ضعف می رود، اما وقتی میلتان به غذا خوردن ناشی از یک حمله احساسی باشد، فقط احساس گرسنگی می کنید و هیچ علامت خاصی ندارید جز اینکه ممکن است به دلیل این احساس دچار خجالت یا احساس گناه شوید یا خودتان را سرزنش کنید که چرا این قدر پرخور هستید.

چرا پرخوری احساسی؟

عوامل زیادی وجود دارد که می تواند شما را در دام گرسنگی کاذب و غذا خوردن احساسی بیندازد و این مسئله اصلا به این معنی نیست که شما آدمی پرخور هستید. متخصصان تغذیه معتقدند که پنج علت مهم برای پرخوری احساسی وجود دارد.

1- استرس طولانی مدت: استرس امتحان یا تصادف، یا مشاجره با همسر و... که خیلی طول نمی کشد یا مقطعی است. تاثیر چندانی بر احساسی غذاخوردن ندارد اما وقتی این استرس ها طولانی می شود، به مرور سطح هورمون کورتیزول (Cortisole) که یکی از مهم ترین هورمون های استرس بدن است بالا می رود و بدن به افزایش آن عادت می کند.
 
در نتیجه کم کم احساس می کنید که علاقه عجیب و غریبی به غذاهای شور یا چرب پیدا کرده اید یا مدام دلتان برای خوردن یک تکه شرینی، یک قاشق مربا و... ضعف می رود. هر چقدر هم استرس هایتان بیشتر شود، این احساس هم شدید تر می شود و کمتر می توانید جلوی گرسنگی کاذبتان را بگیرید.

2- احساسات سرکوب شده: ممکن است به دلیلی غمگین یا ترسیدهب اشد. اما نتوانید از این احساس با کسی حرف بزنید. یا آن را آن طور که باید و شاید نشان بدهید. در این صورت بدنتان به عنوان یک مکانیسم طبیعی شما را به سمت میز غذا یا بخچال یا کابینت های آشپزخانه یا قفسه های رنگارنگ فروشگاه ها هل می دهد تا با خوردن، این احساسات سرکوب شده را آرام کنید.

3- بی حوصلگی: خیلی از افرادی که به متخصص تغذیه مراجعه و از زیاد غذا خوردن و بی دلیل غذا خوردن و... شکایت می کنند. دچار احساس پوچی و کسالت هستند و خودشان می گویند. هر وقتی بی حوصله هستند یا کاری برای انجام دادن ندارند، سراغ غذا می روند تا به این ترتیب هم دست و دهنشان را مشغول نگه دارند و هم مغزشان را

4- عادت: تصور کنید که در دوران کودکی هر وقت قرار بوده به شما جایزه بدهند، یک تکه شکلات، یک بسته چیپس یا یک بستنی قیفی دستتان می دادند تا خوشحال و راضی شیود. پس طبیعی است که با این کار عادت تغذیه  سالم را در شما از بین برده و باعث شده اند به غذا به عنوان منبعی برای  احساسات خوب و شادی آور و آرامش بخش فکر کنید. این عادت فقط از دوران کودکی تا بزرگسالی باقی مانده و شما را به سمت غذاخوردن احساسی سوق می دهد.

5- همرنگ شدن با دیگران: این ضرب المثل قدیمی را شنیده اید که می گوید  «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو»؟ این دقیقا یکی از علت های غذاخوردن افراطی است که باعث می شود فرد بدون اینکه واقعا گرسنه باشد، پشت میز یا سر سفره بنشیند و با دیگران همراهی کند. گاهی اوقات این کار استرس حضور در آن جمع را از بین می برد و گاهی وقت ها هم صرف نگاه کردن به افرادی که با اشتها غذا می خورند مبل به خوردن را در شما تقویت می کند.
 

6 گام برای از بین بردن گرسنگی کاذب

1- برای خودتان مقیاس گرسنگی درست کنید

اگر سال هاست که برای کسب آرامش به غذا پناه برده اید خیلی سخت است که بتوانید گرسنگی واقعی را از احساسات دیگری مانند خستگی، غم یا بی حوصلگی تشخیص دهید. برای اینکه بتوانید خودتان را به این کار عادت دهید باید مقیاسی برای اندازه گیری احساس گرسنگی درست کنید که 10 درجه داشته باشد.

با خودتان قرار بگذارید که تا وقتی احساستان به درجه پنج یا هفت نرسیده سراغ یخچال نروید. این راهکاری است که دکتر «کریستین کرک پاتریک» (Krikpatrik Kristin) از موسسه تحقیقات تغذیه و سلامت کلیولند پیشنهاد می دهد و تاکید می کند که این مقیاس را درست مثل دماسنج روی یخچال، روی دیوار محل کار و در ماشینتان نصب کنید تا نگذارد احساساتتان بر شما غلبه کند.

2- حواس پرتی غذا نخورید

غذاخوردن یک عادت سالم و راهی طبیعی برای پاسخ دادن به نیازهای بدن است. ولی به راحتی آب خوردن می تواند تبدیل به یک عادت بسیار ناسالم شود. این اتفاق در شرایطی می افتد که شما بدون توجه به چیزی که توی دهانتان می گذارید غذا می خورید و توجهی به مقدار خوراکی های توی بشقاب و نوع آن ندارید.

محققان دانشگاه لیورپول انگلستان متوجه شده اند افرادی که موقع غذاخوردن تلویزیون تماشا کرده، یا با تلفن همراهشان صحبت می کنند 50 درصد بیشتر از کسانی غذا می خورند که فقط روی بشقابشان متمرکز هستند. پس یعنی وقتی تنها هستید خودتان را ملزم به نشست پشت میز غذا کرده تلویزیون یا رایانه شخصی تان را خاموش کنید و همه حواستان را متوجه غذایی کنید که مشغول خوردنش هستید.

3- متعادل غذا بخورید

بگذارید با هم صادق باشیم، وقتی از شدت گرسنگی چشمتان سیاهی می رود، خیلی سخت است که بتوانید منطقی باشید و انتخاب های صحیح غذایی را در نظر بگیرید اما اگر درست و متعادل طی سه وعده غذا بخورید احتمال کمتری وجود دارد که در طول روز گرسنه شوید و احتمال خیلی کمتری وجود دارد که خودتان را برای خریدن یک اسنک چرب شور یا شیرین به سوپر مارکت برسانید.

یکی از دلایلی هوس چنین خوراکی هایی به سرتان می زند این است که در وعده قبل به اندازه کافی پروتیین مصرف نکردید. یادتان باشد پروتیین بسیار سیرکننده است. مقدار کم چربی های سالم، پیام سیری و لذت از غذات خوردن را به مغز می فرستد و وجود فیبر در غذا، قند خون را برای مدت طولانی تری تظنیم می کند. پس اگر می خواهید قبل از ناهار درگیر غذاخوردن احساسی نشوید، روزتان را با خوردن تخم مرغ، میوه و کره بادام زمینی و... شروع کنید.

4- به خودتان 10 دقیقه زمان بدهید

اگر آن قدر به خودتان اطمینان ندارید که بتوانید جلوی گرسنگی کاذبتان را بگیرید، از یک زمان سنج استفاده کنید و قبل از ایکه دستتان را به سمت غذا فرار کنید، 10 دقیقه به خودتان زمان بدهید. البته شرط اینکه این روش جواب بدهد، این است که در این مدت به غذا فکر نکنید و خودتان را مشغول کار دیگری کنید؛ مثلا ایمیل هایتان را چک کنید.
 
لباس های شسته شده را پهن کنید یا روزنامه بخوانید. اگر بعد از 10 دقیقه همچنان گرسنه بودید و دلتان می خواست غذا بخورید، می توانید این کار را بکنید. در ضمن فراموش نکنید که برای کشیدن بشقاب دوم غذا 30 دقیقه به خودتان زمان بدهید تا مغزتان فرصت کافی برای درک احساس سیری داشته باشد.
 

5- غذایی را که می خورید در یک دفترچه ثبت کنید

با اینکه این توصیه خیلی جدید نیست اما کاملا موثر است و به خصوص برای خانم هایی کاربرد دارد که می خواهند وزن کم کنند اما به شدت درگیر غذاخوردن احساسی هستند. نتایج مطالعاتی که درمجله «طب پیشگیری» (medical prevention) منتشر شده نشان می دهد خانم هایی که هر روز مقدار و نوع  غذای مصرفی شان را ثبت می کنند دو برابر بیشتر از کسانی وزن کم می کنند که چنین عادتی ندارند.
 
در واقع تحقیقات نشان داده که این دفترچه قرار نیست فقط جایی برای ثبت غذای مصرفی باشد بلکه به شما کمک می کند تا کنتر احساساتتان را هم به دست بگیرید. بنابراین فقط حجم غذای مصرفی تان را یادداشت نکنید و در عوض احساسی را هم که موقع غذاخوردن داشتید یادداشت کنید.

وقتی در محل کارتان می بینید که زمان تحویل پروژه که می شود مصرف شیرینی تان هم خیلی بالا می رود دفعه بعد کشوهای میزتان را از هر چه شیرینی است خالی می کنید و در عوض یک عدد سیب یا چند عدد آلو دم دست می گذارید.

6- غذاهای محرک را دم دست نگذارید

اگر وقتی چیپس یا کیک پنیر می بینید آب از لب و لوچه تان راه می افتد و صبر و قرارتان را از دست می دهید، بهتر است این خوراکی ها را از دسترس و جلوی چشمتان دور کنید. یادتان باشد شما هوس آن چیزهایی را می کنید که دائما در معرض دید یا در دسترستان هستند یا به راحتی در منزل پیدا می شوند. پس خوراکی های محرک را ز جلوی دستتان بردارید. آنها را در بالاترین کابینت ها بچسبید یا اصلا در منزل نگه ندارید.

جالب است بدانید که در پژوهش محققان دانشگاه «کورنل» (Cornel) مشخص شده افرادی که روی میز کارشان شکلات و شیرینی نگه می دارند، دو برابر بیشتر از دیگران از این خوراکی ها استفاده می کنند. پس به اصطلاح قدیمی «دوری و دوستی» پایبند باشید و نگذارید خوراکی های محرک دائما جلوی چشمتان راه بروند. در ضمن یکی از بدترین عادت ها در افرادی که دچار مشکل غذاخوردن احساسی هستند این است که با شکم گرسنه به خرید می روند.

در تقویم سلامت، ۲۹ اکتبر (برابر با 8 آبان)، روز جهانی سکته مغزی نامگذاری شده است. هدف این روز، تاکید بر میزان چشمگیر ابتلا به سکته مغزی، افزایش آگاهی درباره پیشگیری و درمان این عارضه و اطمینان از مراقبت بهتر و حمایت از نجات‌یافتگان است.
 
سازمان‌هایی از سراسر جهان در روز جهانی سکته مغزی، برنامه‌هایی برای اهمیت دادن به آموزش، آزمایش و بهبود آثار مخرب این عارضه ترتیب می‌دهند. سازمان جهانی سکته مغزی (WSO) از سال ۲۰۰۶ میلادی، این رویداد سالانه را آغاز کرده است.
 
این سازمان در سال ۲۰۱۰ میلادی، سکته مغزی را یک وضعیت اضطراری سلامت عمومی اعلام کرد. اکنون سازمان جهانی سکته مغزی (WSO) کمپینی دارد که در طول سال به‌ عنوان رابطی به منظور پشتیبانی و حمایت از قدم‌ها و پیشرفت‌هایی که در روز جهانی سکته مغزی شده است، خدمات ارائه می‌کند.
 
سکته مغزی، دومین عامل مرگ‌ومیر در جهان محسوب می‌شود و امروزه به یک بیماری شایع تبدیل شده است که در هر سال بیش از 17 میلیون نفر به آن دچار می‌شوند و از این تعداد، حدود 6 میلیون نفر می‌میرند و 5 میلیون دچار درجاتی از ناتوانی می‌شوند.
 
در هر ثانیه، یک نفر در جهان دچار سکته مغزی می‌شود؛ در هر 6 ثانیه، یک نفر بر اثر سکته مغزی می‌میرد و در هر 6 ثانیه، کیفیت زندگی یک نفر برای همیشه تغییر خواهد کرد و از نظر جسمی ناتوان خواهد شد. آمارهای رسمی حاکی از آن است که سکته مغزی در سراسر جهان بیشتر از ایدز، سل و مالاریا قربانی می‌گیرد و این عارضه یکی از علل اصلی ناتوانی بلندمدت و اصلی‌ترین دلیل قابل‌پیشگیری ناتوانی است. شعار روز جهانی سکته مغزی ۲۰۱۶، این است: «با حقیقت مواجه شوید: سکته مغزی قابل‌درمان است!»
 

3 نوع سکته مغزی

در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان سکته‌های مغزی را به سه گروه تقسیم کرد:

1) سکته مغزی ایسکمیک: حدود ۸۷ درصد از تمام موارد مربوط به سکته مغزی ایسکمیک است. این عارضه در نتیجه انسداد عروق خونی به وسیله لخته‌ها و عدم خونرسانی ایجاد می‌شود. زمینه این نوع از انسداد، ایجاد رسوب چربی در پوشش دیواره‌های رگ است که تصلب شرایین نامیده می‌شود.

2) سکته مغزی هموراژیک: سکته هموراژیک مسوول حدود ۱۳ درصد از موارد سکته مغزی است. این عارضه از پارگی در یک رگ شکننده و خونریزی در مغز ناشی می‌شود. خون تجمع می‌یابد و بافت مغز اطراف را فشرده می‌کند. انواع آن شامل خونریزی داخل مغزی و خونریزی زیر عنکبوتیه است.

3) حمله ایسکمیک گذرا (TIA): این عارضه اغلب با نام «سکته مغزی کوچک» یا «سکته مغزی هشداردهنده» شناخته می‌شود؛ هشداری که باید آن را بسیار جدی گرفت. TIA به وسیله لخته ایجاد می‌شود. تنها تفاوت سکته مغزی و حمله ایسکمیک گذرا، انسداد موقت آن است. در این حمله علائم به سرعت ایجاد می‌شوند و زمان نسبتا کوتاهی طول می‌کشند. بیشتر این سکته‌ها کمتر از 5 دقیقه و به‌طور متوسط حدود 1 دقیقه طول می‌کشند. هنگامی که حمله ایسکمیک گذرا به پایان می‌رسد، معمولا موجب صدمه دائمی به مغز نمی‌شود.

4 پایه معاینه سکته‌ مغزی

اگر فکر می‌کنید شاید کسی دچار سکته مغزی شده باشد، این بررسی سریع را انجام دهید:

• صورت: آیا یک طرف صورت افتادگی دارد؟ آیا فرد می‌تواند لبخند بزند یا دهان او افتاده است؟

• دست‌ها: هر 2 دست را بالا ببرید. آیا یک ‌طرف ضعیف است؟ آیا فرد می‌تواند هر 2 دست را بالا ببرد؟

• گفتار: آیا فرد قادر به صحبت کردن است؟ آیا کلمات منقطع یا نامفهوم است؟

• زمان: سریع عمل کنید و فورا با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

اگر پاسخ شما به هر یک از این پرسش‌ها «بله» است، سریع عمل کنید و بلافاصله برای کمک پزشکی با اورژانس تماس بگیرید. فراموش نکنید ۳ تا 5/4 ساعت اولیه بعد از شروع علایم، زمان طلایی برای کاهش عوارض سکته مغزی است.

6 علامت سکته مغزی

مهم‌ترین علایم سکته مغزی عبارتند از ظهور ناگهانی موارد زیر:

• بی‌حسی یا ضعف در پا، بازو و صورت به‌ویژه در یک سمت بدن؛

• سردرگمی، مشکل تکلم یا درک؛

• مشکل بینایی در 1 یا هر 2 چشم؛

• مشکل در راه رفتن، سرگیجه، از دست دادن تعادل و هماهنگی و

• سردرد شدید بدون علت شناخته‌شده.

• سکته مغزی در کودکان علایم جداگانه‌ای نیز دارد. تظاهرات مشترک سکته مغزی، ضعف صورت، بازو و پا همراه با دشواری در صحبت کردن یا درک است. اغلب تشخیص زودهنگام سکته مغزی در کودکان دشوار است زیرا ممکن است فقط به صورت تحریک‌پذیری کودک ظاهر شود.

3 نکته درباره سکته مغزی در کودکان

• در کودکان، هر 2 نوع سکته مغزی به یک اندازه معمول است.

• سکته مغزی در کودکان به سختی قابل‌تشخیص است. برخی از کودکان حتی ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. تشنج در نوزادان تا ۲۸ روز، علامت شایع سکته است. کودکان از ۲۸ روز تا ۱۸ سال ممکن است دچار ضعف یا فلج در یک طرف از بدن، افتادگی صورت، مشکلات گفتاری و سردرد شوند. این علائم اغلب با سکته مغزی ایسکمیک در ارتباط است.

• علائم سکته مغزی خونریزی‌دهنده می‌تواند استفراغ، تشنج و سردرد گاه‌به‌گاه باشد. در برخی کودکان، سکته مغزی برای اولین بار زمانی تشخیص داده می‌شود که خود را با مشکلات یادگیری و رشد نشان می‌دهد.
 
2 نکته درباره درمان سکته مغزی

• درمان‌هایی که از سکته مغزی جلوگیری می‌کنند، شامل داروهای کاهنده فشار خون و کلسترول، درمان ضدپلاکت، ضدانعقاد برای فیبریلاسیون دهلیزی، جراحی یا استنت‌گذاری برای بیماران دارای تنگی شدید شریان کاروتید است.

• بسیاری از درمان‌ها، به‌خصوص درمان با حل‌کننده‌های لخته خون (ترومبولیتیک)، احتمال بهبود نتایج سکته مغزی را بسیار افزایش داده، البته در صورتی که پس از شروع علائم در اسرع وقت مصرف شوند.
 
 
10 عامل خطرساز سکته مغزی

• سکته مغزی قبلی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA): به‌عنوان سکته مغزی کوچک نیز شناخته می‌شود.

• فشار خون بالا: شایع‌ترین عامل خطر قابل‌درمان در سکته مغزی است.

• کلسترول بالا: ماده‌ای موم‌مانند که کبد آن را می‌سازد یا در غذاهای خاصی موجود است. کلسترول اضافی می‌تواند در سرخرگ‌های مغزی ساخته شود. این ماده باعث تنگی عروق، سکته مغزی و مشکلات دیگری می‌شود.

• بیماری‌های قلبی: ساخته‌شدن پلاک در شریان‌ها می‌تواند به انسداد جریان خون و اکسیژن به مغز منجر شود. بیماری‌های دیگر از قبیل فیبریلاسیون دهلیزی، نقص‌های دریچه قلب، ضربان قلب نامنظم و بزرگی حفره‌های قلب نیز می‌تواند سبب لخته شدن خون شود.

• دیابت: می‌تواند خطر بروز سکته مغزی را در نتیجه افزایش قند خون، بالا ببرد.

• کم‌خونی سلول داسی‌شکل: یک اختلال خونی مرتبط با سکته مغزی ایسکمیک است. اگر سلول‌های داسی‌شکل به رگ‌های خونی بچسبد و جریان خون به مغز را مسدود کند، می‌تواند منجر به سکته مغزی شود.

• ژنتیک و سابقه خانوادگی: عوامل خطر می‌توانند از طریق وراثت منتقل شوند و فرد را مستعد سکته مغزی کنند.

• سن: مهم‌ترین عامل ابتلا به سکته مغزی است. هرچه سن بالاتر باشد، احتمال سکته مغزی بیشتر است. احتمال سکته مغزی در افراد بالای ۵۵ سال، به ازای هر 10 سال افزایش می‌یابد.

• جنسیت: مرد بیش از زنان دچار سکته مغزی می‌شوند. با این حال، مرگ‌ومیر زنان بر اثر سکته مغزی بیشتر است.

• نژاد و قومیت: سیاهپوستان، اسپانیایی‌تبارها و سرخ‌پوستان نسبت به سفیدپوستان، بیشتر در معرض سکته مغزی هستند.

آمارها حاکی از آن است که 9 نفر از هر 10 نفر حداقل یکی از این عوامل خطر را دارند.

10 راه پیشگیری از سکته مغزی

• شناخت و مدیریت عوامل خطرساز: کنترل فشار خون، دیابت، کلسترول و قند خون.

• فعال بودن از نظر جسمانی: سعی کنید ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش ملایم انجام دهید. می‌توانید با روزانه ۱۰ دقیقه پیاده‌روی افزایشی شروع کنید و آن را به 3 قسمت ۱۰ دقیقه‌ای در روز برسانید.

• استفاده از رژیم غذایی سالم و متعادل: این رژیم باید دارای ۵ تا ۱۰ وعده میوه و سبزیجات در روز همراه با سدیم (نمک) کم و سرشار از پتاسیم باشد.

• رسیدن به وزن سالم و حفظ آن: کاهش دور کمر به کمتر از ۸۸ سانتی‌متر برای زنان و ۱۰۲ سانتی‌متر برای مردان.

• ترک سیگار: اگر سیگار می‌کشید، حتما آن را کنار بگذارید یا میزان مصرف را به حداقل‌ممکن برسانید.

• درمان سریع: حملات ایسکمیک گذرا (TIA یا سکته مغزی کوتاه) باید سریع به درمان برسد و کنترل شود.

• درمان عارضه‌های خونی: مشکلات گردش خون مانند بیماری محیطی عروق، بیماری سلول داسی‌شکل یا کم‌خونی شدید را درمان کنید.

• کنترل فیبریلاسیون دهلیزی: از ضربان خود آگاه باشید و از پزشک درباره فیبریلاسیون دهلیزی بپرسید.

• مدیریت استرس: منبع استرس را شناسایی و آن را مدیریت کنید. برخی از اقدام‌های مفید عبارت‌اند از: تمرکز حواس، یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق.

• رژیم غذایی کم‌نمک: توصیه می‌شود برای کاهش خطر سکته مغزی، مصرف نمک به کمتر از ۵ گرم در روز کاهش یابد چون نمک فشار خون را بالا می‌برد و هرچه فشار خون بیشتر باشد، خطر سکته مغزی بالاتر است.بزرگسالان روزانه باید کمتر از ۵ گرم نمک و کودکان حتی کمتر مصرف کنند. بسیار مهم است که کودکان بیش ‌از حد نمک نخورند زیرا فشار خون ابتدا در دوران کودکی شروع به افزایش می‌کند.

5 نکته درباره اهمیت سکته مغزی در زنان

شعار کمپین جهانی سکته مغزی در سال ۲۰۱۵، «من زن هستم» بود؛ چون:

• حدود ۶۰ درصد از مرگ‌ومیر بر اثر سکته در زنان دیده می‌شود و احتمال فوت زنان نیز بیشتر از مردان است که بخشی از آن به این دلیل است که دیرتر در زندگی زنان اتفاق می‌افتد؛ یعنی هنگامی که خطرناک‌تر است.
• زنان بیشتر در معرض خطر سکته مغزی قرار دارند.

• زنان نسبت به مردان کمتر احتمال دارد تحت مراقبت‌های حاد و توانبخشی قرار گیرند، در حالی ‌که اگر درمان شوند به اندازه مردان احتمال بهبود دارند.

• زنان بیشتر از مردان دچار فشار خون بالا، فیبریلاسیون دهلیزی (ضربان قلب نامنظم)، دیابت، افسردگی و چاقی می‌شوند که همگی خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهند.

• برخی از عوامل خطر سکته مغزی با زنان ارتباط دارد؛ مانند دیابت بارداری، اکلامپسی، مصرف قرص‌های ضدبارداری، هورمون‌درمانی و تغییرات هورمونی که خطر سکته مغزی را در آنها افزایش می‌دهد.
 

4 توصیه اورژانسی

• همه علائم هشداردهنده در هر سکته مغزی‌ای ایجاد نمی‌شوند. علائم سکته مغزی را نادیده نگیرید، حتی اگر آنها از بین بروند!

• زمان را بررسی کنید. چه زمانی اولین علامت هشدار آغاز شد؟ بعدا این سوال مهم از شما پرسیده می‌شود.

• اگر شما یک یا چند علامت از علائم سکته مغزی را که بیش از چند دقیقه طول کشیده، دارید، تاخیر نکنید و فورا به پزشک مراجعه کنید، زیرا از دست دادن زمان می‌تواند به از دست دادن مغز منجر شود.

• اگر با کسی که ممکن است علائم سکته مغزی داشته باشد، مواجه شدید، بلافاصله به اورژانس خبر دهید و بر اقدام سریع اصرار کنید.

4 عامل زمینه‌ساز سکته مغزی

• رژیم غذایی ناسالم: رژیمی که سرشار از چربی‌های ترانس، کلسترول و سدیم فراوان است و به افزایش خطر سکته مغزی می‌انجامد.

• فقدان فعالیت جسمانی: این عامل می‌تواند خطر عوامل دیگر که سبب سکته مغزی می‌شوند از جمله چاقی، فشار خون بالا، کلسترول و دیابت بالا را افزایش دهد.

• چاقی: چربی اضافی بدن با بیماری قلبی، دیابت، فشار خون بالا و افزایش سطح کلسترول بد ارتباط دارد که از عوامل خطر سکته مغزی هستند.

• تنباکو: این عامل، خطر سکته مغزی را با آسیب به قلب و عروق خونی و افزایش فشار خون بالا می‌برد.

۴ ماده غذایی ضدسکته مغزی

در میان مواد غذایی می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد که مصرف مرتب آنها می‌تواند احتمال بروز سکته مغزی را کاهش دهد:

• محصولات حاوی سویا: کاهش سطح کلسترول، نقش عمده‌ای در سلامت قلب ایفا می‌کند. مصرف سویا به پایین نگه‌داشتن کلسترول کمک خواهد کرد. توصیه می‌شود روزانه ۱۵ گرم پروتئین سویا مصرف کنید.

• شکلات: یک مطالعه جدید نشان داده مصرف تا 2 قطعه (۱۰۰ گرم) شکلات شیری در روز می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی و بیماری قلبی کمک کند. پژوهشگران دریافتند مصرف متعادل شکلات احتمال بروز سکته مغزی را کاهش می‌دهد. نه‌تنها فلاونوییدها، بلکه ترکیبات دیگری که احتمالا مربوط به ترکیبات شیر مانند کلسیم و اسیدهای چرب هستند، این رابطه را توجیه می‌کنند.

• میوه و سبزی: مزایای مصرف میوه و سبزیجات برای سلامت روشن است. چربی‌های اشباع در تمام میوه‌ها و سبزیجات کم است و آنها را به یک ابزار مهم برای کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی تبدیل می‌کند. خانم‌ها نباید بیش از ۲۰ گرم و آقایان بیش از ۳۰ گرم از چربی‌های اشباع استفاده کنند. همچنین انواع میوه و سبزی از فیبرهای محلولی تشکیل شده‌اند که کلسترول خون را پایین می‌آورند.

• ماهی‌های چرب: ماهی‌های چرب مانند ساردین حاوی اسیدهای چرب امگا ۳، ویتامین D و B و سلنیوم هستند. همه این مواد مغذی از افراد در برابر سکته مغزی محافظت می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند مصرف ماهی‌های روغنی باعث کاهش فشار خون و جلوگیری از ساخت چربی در شریان‌ها نیز می‌شود. محققان توصیه می‌کنند حداقل در هفته، 2 وعده ماهی که یک وعده از آنها چرب باشد، استفاده کنید.

2 درمان‌ پیشگیرانه سکته مغزی

اگر سکته مغزی ایسکمیک یا TIA را پشت سر گذاشته‌اید، این احتمال وجود دارد که پزشکتان داروهایی برای کاهش احتمال خطر بروز سکته مغزی دوباره توصیه کند که این داروها عبارت‌اند از:

• داروهای ضدپلاکت: پلاکت‌ها، سلول‌هایی در خون شما هستند که باعث لخته شدن خون می‌شوند. داروهای ضدپلاکت، باعث می‌شوند این سلول‌ها عملکرد لخته‌سازی خون را کمتر انجام دهند. شایع‌ترین و بیشترین داروی مورد استفاده ضدپلاکت، آسپیرین است.
 
پزشک می‌تواند برای تصمیم‌گیری دوز درست و مورد نیاز آسپیرین به شما کمک کند. اگر آسپیرین از بروز TIA یا سکته مغزی در شما جلوگیری نکند یا اگر نمی‌توانید آسپیرین مصرف کنید، این امکان وجود دارد که پزشکتان داروی ضدپلاکت دیگری مثل پلاویکس برایتان تجویز کند.

• داروهای ضدانعقاد خون: این داروها که شامل هپارین و وارفارین هستند، انعقاد خون را کاهش می‌دهند. هپارین سریع‌الاثر است و ممکن است در یک دوره کوتاه‌مدت در بیمارستان استفاده شود. وارفارین که اثر کندتری دارد، در مدت طولانی‌تری استفاده می‌شود.
 
وارفارین یک داروی رقیق‌کننده خون قوی است، بنابراین باید آن را دقیقا طبق دستور استفاده کرد و مراقب عوارض جانبی آن بود. این احتمال وجود دارد که پزشکتان در صورت ابتلا به برخی اختلالات مربوط به انعقاد خون یا ناهنجاری‌های عروقی، ریتم غیرطبیعی قلب یا سایر مشکلات قلبی، این داروها را برایتان تجویز کند. ممکن است سایر رقیق‌کننده‌های خون جدید، زمانی استفاده شوند که TIA یا سکته به علت ریتم غیرطبیعی قلبی ایجاد شده باشد.